Çocuğum Bana Ne Anlatıyor?
İçerik
- İpuçlarını arayın
- Her davranışın arkasında bir duygu olabileceğini unutmayın
- Soru sorun
- Çocuğunuzun duygularını dinleyin
- Duyguyu adlandırın
- Başkalarındaki duyguları tanımlayın
- Kendi duygularınızı ifade edin
- Duyguların konuşulabilir ve doğal olduğunu vurgulayın
- Anda kalma ve farkındalık çalışmaları yapın
- Oyun en büyük yardımcınız
Çocuklar, erken dönemlerden itibaren tıpkı yetişkinler gibi karmaşık duyguları deneyimlerler. Hayal kırıklığına uğrar, heyecanlanır, gergin ve üzgün hisseder, zaman zaman yoğun kıskançlık duyguları hissederken korkar, endişelenir, kızar ve utanırlar. Gelişimsel olarak bazı duygular zaman zaman daha yoğun yaşansa da özellikle yaş ilerledikçe duygular daha karmaşık hâle gelir. Ancak küçük çocuklar her ne kadar bu yoğun duyguları hissetseler ve bedenlerinde deneyimleseler de genellikle nasıl hissettikleri hakkında konuşacak kelime dağarcığına sahip olamazlar. Bunun yerine duygularını başka yollarla iletirler. Örneğin mimik ve bedensel ifadeler, davranışlar ve oyunlar çocukların kendilerini ifade edebilmelerinin en güzel aracıları hâline gelir.
Çocuklar doğdukları andan itibaren duygularını tanımlamak, ifade etmek ve yönetmek için ihtiyaç duydukları duygusal becerileri öğrenmeye başlarlar. Bunu nasıl yapacaklarını sosyal etkileşimleri, ebeveynleri, büyükanne ve büyükbabalar, bakıcılar gibi yaşamlarındaki önemli insanlarla olan ilişkileriyle öğrenirler. Duygularını ifade etmenin ve bunlarla baş etmenin sağlıklı yollarını öğrenen çocukların başkalarına karşı daha fazla empati gösterebildikleri ve destekleyici olabildikleri, akademik performanslarının daha iyi olduğu, aynı zamanda daha olumlu ve istikrarlı ilişkiler kurarken, bir sorun karşısında hem duygusal dayanıklılıklarının daha kuvvetli olduğu hem de sorun çözme becerilerinde daha yaratıcı ve esnek olabildiği gözlemlenmiştir. Tüm bunların ötesinde anlaşılan, duygusu ebeveyni tarafından görülen ve aynalanan çocukların kendi duygularını tanımak ve ifade etmekte kendilerini rahat hissettikleri; bunun da daha yetkin ve kendinden emin olumlu bir benlik duygusuna sahip olmalarına yardımcı olduğu gözlemlenmiştir. Duygusal gelişimin yanı sıra küçük yaşlardan itibaren duyguların ifade edilememesi çocukların genel sağlık durumlarını etkilemekte ve çeşitli hastalıklara sebep olmakta, çocuklar anlatamadıklarını bedenselleştirme yolu ile ifade etmektedirler.
Ebeveynler çocuklarının duygularını ve davranışlarını anlamalarına yardımcı olmada önemli bir rol oynarlar. Peki, çocuğunuzun duygularını olumlu ve yapıcı yollarla yönetebilmesine ve duygusal becerilerini geliştirmesine yardımcı olmak için neler yapabilirsiniz?
İpuçlarını arayın
Bazen duyguları tanımlamak zor olabilir. Beden diline bakarak, söylediklerini dinleyerek ve davranışlarını gözlemleyerek çocuğunuzun duygularını anlamaya çalışın. Ne hissettiklerini ve onların nedenlerini anlamak bu duyguları daha iyi tanımlamalarına, ifade etmelerine ve yönetmelerine yardımcı olabileceğiniz anlamına gelir.
Her davranışın arkasında bir duygu olabileceğini unutmayın
Çocuğunuzun davranışının ardındaki anlamı ve duyguyu görmeye çalışın. Davranışı neyin tetiklediğini öğrendikten sonra çocuğunuza bu duyguyu ifade edebilmesi için başka yollar bulmasına yardımcı olabilirsiniz.
Soru sorun
Çocuğumuzu tanımak, takip etmek ve gözlemlemek çok değerli olsa da zaman zaman yanılabileceğimizi unutmamak ve çocuklarımızın bizden ayrı birer birey olduğunu hatırlamak çok değerli. Bu sebeple onun duygularından emin olduğunuzu düşünseniz bile mutlaka çocuğunuza onun “ne hissettiğini” sorun. Çocuklar bazen bu soruya hemen yanıt bulamayabilirler ancak sorularımız onlar için keşfetmeye ve araştırmaya başlamaları adına önemli bir başlangıç noktası olur. Aynı zamanda çocuklar bu yol ile davranışları sonucu veya öncesinde bir takım duyguları yaşayabileceklerini ve bunların konuşulabileceğini öğrenirler.
Çocuğunuzun duygularını dinleyin
Kendi söyleyecekleriniz ve kaygılarınızı geri planda tutup çocuğunuzu kendi hızında dinlemeye hazır olun. Şimdide kalın ve ebeveyn olarak çocuğunuz için rahatsız edici olan duyguları yok etme dürtüsüne direnin. Çocuğunuzun duyulabilmesi adına, duygularını belirlemesine ve ifade etmesine destek olun. Duygular küçültüldüğünde veya göz ardı edildiğinde genellikle sağlıksız şekillerde ifade edilirler.
Duyguyu adlandırın
Çocuğunuza bir etiket vererek duygularını adlandırmasına yardımcı olun. Duyguları adlandırmak, çocukların onları tanımasına yardımcı olmanın ilk adımıdır; çocuğunuzun duyguları hakkında konuşabilmesi için duygusal bir kelime dağarcığı geliştirmesine olanak tanır. Küçük çocuklar için bir duygu tablosu oluşturabilir, çeşitli ifadeler ve renkler kullanarak bu tablodan bir seçim yapmasını isteyebilirsiniz. Bu tablolarda duygular ve davranışları eşleştirebilir, bedenlerinde hissettiklerini anlamalarına yardımcı olacak resimleri ipucu olarak kullanabilirsiniz.
Başkalarındaki duyguları tanımlayın
Çocuğunuzdan başka birinin veya arkadaşının ne hissediyor olabileceğini düşünmesini isteyebilirsiniz. Çizgi filmler veya resimli kitaplar duyguları tartışmanın harika bir yoludur ve çocukların, yüz ifadeleri aracılığıyla başkalarının duygularını nasıl anlayacaklarını öğrenmelerine yardımcı olur.
Kendi duygularınızı ifade edin
Çocuklar başkalarını izleyerek duygularını uygun şekillerde nasıl ifade edeceklerini öğrenirler. Çocuğunuza farklı durumlar hakkında nasıl hissettiğinizi ve bu duygularla nasıl başa çıktığınızı gösterin. Özellikle çocuklar ebeveynler arasında yaşanan zorlu duyguların nasıl ifade edildiğini, ele alındığını ve çözümlendiğini yakından takip eder ve bu diyaloglar çocukların iletişim becerilerini önemli ölçüde etkiler.
Duyguların konuşulabilir ve doğal olduğunu vurgulayın
Çocuğunuzu duyguları hakkında konuşmaya teşvik etmeye özen gösterin. Çocuklar için hissettiklerinin doğal ve normal olabileceğini duymak son derece önemlidir. Unutmayın ki sizler yetişkin olarak birçok duygu ile karşılaşmış olsanız da onlar için ilk defa karşılaştıkları bir şey korkutucu ve rahatsız edici olabilir. Böyle durumlarda sizlerden bunu duymaya çok ihtiyaç duyarlar. Örneğin kardeş doğumlarından sonra kardeşlerini kıskanabileceklerini, ebeveynlerinin onlarla daha az ilgileneceklerinden endişe edebileceklerini, yalnız kalmaktan korkabileceklerini ve çeşitli endişeleri olabileceğini vurgulamanız önemli olacaktır.
Anda kalma ve farkındalık çalışmaları yapın
Çocuğunuzun hislerine her an eşlik etmek, tüm duygularının ifade ve anlam bulmasına yardımcı olmak mümkün olmayabilir ya da zaman zaman gözünüzden kaçırdığınız durumlar olabilir. Bu sebeple belirli anları çocuklarınıza ulaşmak ve onları anlamak adına kullanabilirsiniz. Anda kalma ve farkındalık çalışmaları ile çocuğunuza bedeninde ve zihninde neler olduğunu keşfedebilmesi için yardımcı olurken ebeveyn olarak eşlik etme, yaşananlara tekrardan bakabilme fırsatı yakalayabilirsiniz. Ayrıca bu egzersizler yaşandığı anda işlenememiş olan bazı duyguları işlememize ve çözüm becerisi geliştirmemize yardımcı olurlar.
Oyun en büyük yardımcınız
Çocuklar için dilin olmadığı yerde oyun vardır, yani oyun çocuğun dilidir! Bu sebeple çocuklarınızla beraber vakit geçirdiğiniz “serbest oyun” zamanları çocuğunuzla iletişim hâlinde olduğunuz önemli anlardır. Çocuklar oyunun güvenli alanında kendi yarattıkları karakterler ve hikayeler üzerinden kendi duygu dünyalarını yansıtırlarken yaşamın akışında çözüme kavuşturamadıkları meselelerini tekrar tekrar oynayarak çözüme kavuştururlar. Yani oyun onlara hem duygularını ifade edebilme, tanıyabilme hem de iletişim becerilerini geliştirme alanı sunar. Çocuğunuzla bu alanı beraber kullanabilmek, oyunlarının, hikâyelerinin ve seçtiği karakterlerin birer anlamı olabileceğini düşünmek ve müdahale etmeden çocuğunuza bu alanı sağlamak onun duygusal gelişimi açısından son derece önemlidir.