Çocuklara Kitap Seçerken Nelere Dikkat Etmeliyiz?
İçerik
Kurmalı oyuncaklardan dokunmatik oyuncaklara geçişle beraber çocuklar birden fazla uyarana birden maruz kalmaya başladı. Saatlerce tasarlanıp oynanan oyunların yerini tek bir tuşla milyonlarca hareket yapılabilen oyunlar aldı. Bu durumun yansıması olarak da karşımıza sabretmekte ve kendisini oyalamakta zorlanan, fazlaca sıkılan bir nesil çıktı. Pandemiyle beraber ekran süreleri de artınca çağımızın en büyük eksikliği olan kitap okuma alışkanlığına yer kalmadı. Parlaklığı ayarlanamayan, hareketsiz kitapları ilgi çekici kılmak epey zorlaştı.
Peki, sen çocuğuna kitapları sevdirmek için neler yapıyorsun? Kitap okutmaya çalışan ebeveynlerden misin, yoksa kendi hâline bırakanlardan mı? O hâlde, kitap okumayı sevdirmek ve kitap seçmek üzerine düşünelim birlikte…
Çocuğuna en çok hangi zamanlarda kitap okuması gerektiğini anımsatırsın? Sen yoğunken mi, çocuğun sık sık “Canım sıkılıyor!” derken mi, yoksa tabletle çok fazla vakit geçirdiğini düşündüğünde mi?
Şöyle düşünelim… Mesela sen en sevdiğin aktiviteyi yaparken biri gelip yemek yapman gerektiğini söylüyor. Hangi duruma karşı olumsuz tutum beslersin? Yemek yapmayı sevsen bile bunun bir zorunluluk olduğunu hissedersin, değil mi? İşte çocuklar da “Kitap oku!” dediğimizde aynı şeyi hissediyor. Evet, birçok ebeveyn ve uzman gibi ben de çocukların kitap okuması gerektiğini düşünüyorum. Böylece sorgulayan, değişen, değiştiren yeni bir nesil doğacak. Peki, bunu nasıl yapabiliriz?
Çocuklara kitap okumayı sevdirmek isteyen ebeveynler buraya!
- Öncelikle model olmak çok önemli. Anne babasını kitap okurken gören çocuğun kitaplara karşı tutumu ile kitap okumaya tanık olmayan çocuğun tutumu arasında büyük bir fark olur. Fakat bazı ebeveynler bu durumu yanlış anlayabiliyor. Çocukla temas ederek oynamak, vakit geçirmek farklı bir aktivite; hep birlikte bireysel olarak kitap okuma saati yapmak ayrı bir aktivitedir. Eve gelince çocuğunla kaliteli zaman geçirmek çocuğun duygu durumunu düzenlemesine, kitap saati yapmak ise kitap okuma alışkanlığı edinmesine yardımcı olur. Bu sebeple olumsuz bir etki yaratmamak adına bu noktaya dikkat etmekte fayda var.
- Çocuklar; kitapçılarda vakit geçirmek, kendi zevklerine göre kitaplar seçmek, onlar hakkında sohbet etmek kendisiyle ilgilenildiğini hissettirdiği için kitapçı gezme aktivitesinden hoşlanırlar. Bu da kitap okuma konusunda size kolaylık sağlar.
- Kitapların resimleri kadar yazılanların içeriği de önemli. Bu nedenle kitapları güvenilir bir yayınevinden almak, içeriğine mutlaka bir göz gezdirmek gerekiyor. Araştırmalar çocukların, içinde imla hataları olan, içeriği ilgi çekici olmayan kitapları yarım bıraktığına işaret ediyor.
- Özellikle okumaya yeni başlamış çocuklar için günün belirli bir saatinde kitap okumak çok önemli. Mesela yatmadan önce… Her yaş grubunda olduğu gibi rutinler çocukların da güvenli ve rahat hissetmesine yardımcı olur. Bu şekilde okuma alışkanlığı kazanmaları da kolaylaşır. Ayrıca okumaya yeni başlarken güzel resimli, büyük yazılı, kaliteli malzemeden yapılmış (kolay yırtılmayan) kitaplar seçmek de okumayı sevdirmeyi kolaylaştırabilir.
- “Benim çocuğum kitap okuyor ama hep aynı kitabı okuyor.” dediğini duyar gibiyim. Çocuklar belirli kitapları tekrar tekrar okumayı, okutmayı çok sever. Kitapları tekrar okumak kelime haznesini güçlendirmesi açısından aslında oldukça faydalıdır.
- Çocuklara kitap okurken jest ve mimiklerini kullanırsan hikâyeleri hayallerinde daha kolay canlandırırlar.
- Hikâyelerle birlikte hayal dünyasının içine giren çocuk, kitabı kapattıktan sonra gerçeğe, sınırlı dünyanın içine döner. Böylelikle yaratıcı düşünce ve gerçeğe dönüş arasındaki ayrımı daha iyi yapabilir.
- Çocuklar her zaman iyi şeylerin anlatıldığı, öğüt veren kitapları sevmezler çünkü yetişkinler zaten sürekli doğru olanı öğretmeye çalışırlar. Olumsuz davranışların komik bir şekilde anlatıldığı, bu komiklik üzerinden doğrunun ele alındığı hikâyeleri tercih edebilirsin. “Ya o kötü davranışı örnek alırsa?” dediğini duyar gibiyim. Merak etme! O senin çocuğun. Zaten seni izleyerek doğru davranışı öğreniyor.
- Kitabın çevirisi de son derece önemli. Farklı kültürlere ait kitaplar çocukların geniş bir vizyona sahip olmasına yardımcı olur. Kitabın güvenilir çevirmenler tarafından çevrilmiş olmasına dikkat et. İnsanlık hâli ya! Hata yapılmışsa da bunu yayınevine bildirebilirsin.
- Dünya standartlarında ödül almış kitapları tercih edebilirsin çünkü bu kitaplar çok detaylı bir şekilde inceleniyor.
Kitap okumayı sevdirdik! Peki ya hangi kitabın hangi yaş grubuna uygun olduğunu nasıl anlayacaksın? Kitapların üzerinde çoğu zaman yaş aralıkları yazıyor. Burada çocuğunu tanıman da önemli bir faktör tabii. Hangi tarz kitaplardan hoşlanabileceğini öngörmen, onu bu şekilde yönlendirmen çok önemli.
Yaş aralıklarına göre kitap seçerken nelere dikkat etmeliyiz?
0-3 yaş arası çocuklar için kitap seçimi
- Farklı dokuları öğrenebilmeleri, deneyimleyebilmeleri için dokulu kitaplar tercih edilebilir.
- Tanıdığı nesnelerin daha yoğunlukta olduğu kitaplar tercih edilmeli.
- Kısa cümlelerle oluşturulmuş, kafiyeli bir şekilde ilerleyen kitaplara yer verilmeli.
- Resimlerin anlaşılır, parlak ve çok olması da bir diğer önemli nokta.
- Elleriyle rahatça tutabildikleri, sayfalarını çevirebildikleri, kolayca yırtılmayan, sert kapaklı kitaplar tercih edilebilir.
- Bazı kitaplarda seslendirme de oluyor. Farklı duyu organlarına hitap eden (kokulu, sesli, dokulu) kitaplar ilgilerini fazlaca çeker.
- Bu dönem algıların en açık olduğu dönemdir. Bu sebeple ne kadar fazla uyarana maruz kalırlarsa o kadar fazla öğrenirler.
3-5 yaş arası çocuklar için kitap seçimi
- Bu yaş grubunda evrensel masallara geçiş yapılabilir.
- Benmerkezci yapı hâkim olduğu için kendi hayatında yaşadığı durumların anlatıldığı kitaplar ilgilerini çeker. Örneğin tuvalet eğitimi ya da okula başlamakla ilgili kitaplarda kendi hayatlarından kesitler buldukları için güvenli hissederler.
- Hayal gücü daha da güçlenen 3 yaş çocuğu anlatılanları hayalinde daha iyi canlandırmaya başlar. Neden sonuç ilişkisi kurabilir. Bu sebeple öğreticilik artar.
- Cinsiyet kavramını algılama bu yaş itibarıyla başlarlar. Bu sebeple bu konuyla ilgili soruları artabilir. Öğretici, yaşına uygun kitaplar tercih edilebilir.
- Çocuklar bu yaşlarda olayları sadece kendileri yaşıyor zanneder, henüz diğer kişilerin de düşünceleri olduğunu bilmezler. Bu sebeple kitap karakterlerinin hayatları, yaşadıkları, ortak düşünceleri dikkatlerini çeker.
- Resimlerin ayrıntılı çizildiği kitaplarda detaylar hakkında konuşulabilir.
- Dikkat süreleri hâlâ kısa olduğu için çok uzun kitaplar tercih edilmemeli.
- Rakamlar, renkler, meslekler bu yaş grubunda ilgi çekici olabilir.
- İçinde tekerlemelere ve bilmecelere yer veren kitaplar onları güldürebilir.
- Kitabın resimlerine bakarak hikâyeyi anlatması yönünde teşvik etmek çocuğun keyifli vakit geçirmesini sağlayabilir.
5-8 yaş arası çocuklarda kitap seçimi
- Bu yaşlarda yaşıtlarıyla ilişki kurmak önem kazanacağı için arkadaşlık ilişkileriyle ilgili hikâyeler okuyabilir.
- Sadece iyiye değil, kötüye ve yanlışa da sıkça yer verilen hikâyeler oldukça öğretici olur.
- Gerçek hayattan hikâyeler ve yeni bilgiler öğreten kitaplar ilgilerini çekebilir.
8-12 yaş arası çocuklarda kitap seçimi
- Duygular bu dönemde daha yoğun yaşandığı için duyguları tanımlayan, örnekler veren kitaplar tercih edilebilir.
- Sadece öğretici olmayan, çocuğun sorgulayabileceği, beyin fırtınası yapabileceği kitaplar tercih edilmelidir.
- Yaşıtlarıyla ilişkileri çok büyük bir öneme sahiptir bu dönemde. Romantik ilişkilerin, arkadaşlık ilişkilerinin yer aldığı hikâyeler dikkatlerini çeker.
- Karakteri yavaş yavaş oturan çocuğun zevkine göre kitap seçimi yapmaya dikkat etmek gerek.
Yazar: Özlem Tören